2. อาสนฺทิปริภุญฺชนสิกฺขาปทวณฺณนา

อติกฺกนฺตปฺปมาณาติ อฏฺฐงฺคุลโต อติกฺกนฺตปฺปมาณปาทกาฯ วุตฺโตติ ปทภาชนิยํ วุตฺโตฯ ‘‘อกปฺปิยรูปากุโล อกปฺปิยมญฺโจ ปลฺลงฺโก’’ติ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.254) สารสมาสาจริโยฯ

อาสนฺทิปริภุญฺชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สุตฺตกนฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา

อุชฺชวุชฺชเวติ อุคฺคิริตฺวา อุคฺคิริตฺวา เวฐเนฯ กนฺติตสุตฺตํ กนฺตนฺติยาติ ทสิกสุตฺตาทิํ สงฺฆาเฏตฺวา กนฺตนฺติยา, ทุกฺกนฺติตํ วา ปฏิกนฺตนฺติยาฯ

สุตฺตกนฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. คิหิเวยฺยาวจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

อตฺตโน เวยฺยาวจฺจกรสฺส จาติ สเจปิ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺติ, ยํ กิญฺจิ พีชนิํ วา สมฺมุญฺชนิทณฺฑกํ วา การาเปตฺวา เวยฺยาวจฺจกรฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ยํ กิญฺจิ วา ปจิตุํ วฏฺฏติฯ

คิหิเวยฺยาวจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อธิกรณาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อนนฺตรายิกินีติ ทสวิเธสุ อนฺตราเยสุ เอเกนาปิ อนนฺตรายิกินีฯ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา วินิจฺฉินนฺตี อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว วินิจฺฉินาติฯ

ฉฏฺฐํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อธิกรณาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อาวสถจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา

อาปทาสูติ มหคฺฆจีวรํ สรีรโต โมเจตฺวา สุปฺปฏิสามิตมฺปิ โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนิสฺสชฺชิตฺวา นิวาเสนฺติยา อนาปตฺติฯ

อาวสถจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อาวสถวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา

กวาฏพทฺธวิหารนฺติ ทฺวารพทฺธวิหารํฯ คิลานายาติ วจีเภทํ กาตุํ อสมตฺถายฯ อาปทาสูติ รฏฺเฐ ภิชฺชนฺเต อาวาเส ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุฯ

อาวสถวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ติรจฺฉานวิชฺชาปริยาปุณนสิกฺขาปทวณฺณนา

หตฺถิอาทีสุปิ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.1015) สิปฺปสทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ, ตถา อาถพฺพณาทีสุ มนฺตสทฺโทฯ ตตฺถ ถรูติ ขคฺคมุฏฺฐิฯ อาถพฺพณมนฺโต นาม อาถพฺพณเวทวิหิโต ปรูปฆาตกโร มนฺโตฯ ขิลนมนฺโต นาม ทารุสารขิลํ มนฺเตตฺวา ปถวิยํ ปเวเสตฺวา มารณมนฺโตฯ อคทปฺปโยโค นาม วิสโยชนํฯ

ติรจฺฉานวิชฺชาปริยาปุณนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ติรจฺฉานวิชฺชาวาจนสิกฺขาปทวณฺณนา

เลเขติ ลิขสิปฺเปฯ ธารณาย วาติ ธารณสตฺเถ, ยสฺมิํ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตา พหูนิปิ คนฺถานิ ธาเรนฺติฯ นาคมณฺฑลาทิเกติ เอตฺถ นาคมณฺฑลํ นาม สปฺปานํ ปเวสนิวารณตฺถํ มณฺฑลพทฺธมนฺโตฯ

ติรจฺฉานวิชฺชาวาจนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จิตฺตาคารวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. อารามวคฺโค

1-2. อารามปวิสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สีสานุโลกิกายาติ สีสํ อนุโลเกนฺติยาฯ ยตฺถ วา ภิกฺขุนิโย สนฺนิปติตาติ ยตฺถ ภิกฺขุนิโย ปฐมตรํ สชฺฌายนเจติยวนฺทนาทิอตฺถํ สนฺนิปติตาฯ อาปทาสูติ เกนจิ อุปทฺทุตา โหติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปวิสิตุํ วฏฺฏติฯ

ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อารามปวิสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. คณปริภาสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

เสสนฺติ ‘‘อตฺถธมฺมอนุสาสนิปุเรกฺขารายา’’ติอาทิกํ อวเสสํฯ ตตฺถ อนุสาสนิปุเรกฺขารายาติ ‘‘อิทานิปิ ตฺวํ พาลา อพฺยตฺตา’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺฐ. 1036) นเยน อนุสาสนิปกฺเข ฐตฺวา วทนฺติยา อนาปตฺติฯ

จตุตฺถํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

คณปริภาสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. กุลมจฺฉรินีสิกฺขาปทวณฺณนา

กุเล มจฺฉโร กุลมจฺฉโรติ ปุริมสฺมิํ ปกฺเข สกตฺเถ อินีปจฺจโย, ตํ กุลํ อสฺสทฺธํ อปฺปสนฺนนฺติ กุลสฺส อคุณํ, อยสํ วา ภาสนฺติยาติ อตฺโถฯ ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ ภาสนฺติยาติ ‘‘ภิกฺขุนิโย ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1043) ภิกฺขุนีนํ อคุณํ, อยสํ วา ภาสนฺติยาฯ

สนฺตํเยว อาทีนวนฺติ กุลสฺส วา ภิกฺขุนีนํ วา สนฺตํเยว อคุณํฯ

กุลมจฺฉรินีสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. อภิกฺขุกาวาสาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺโตติ สมนฺตปาสาทิกาย โอวาทวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท (ปาจิ. อฏฺฐ. 144) วุตฺโตฯ

สตฺตมฏฺฐมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

อภิกฺขุกาวาสาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. โอวาทูปสงฺกมนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อุโปสถสฺส ปุจฺฉนํ อุโปสถปุจฺฉา, สาวกปจฺจยํ, รสฺสตฺตญฺจ กตฺวา ‘‘อุโปสถปุจฺฉก’’นฺติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อุโปสถปุจฺฉน’’นฺติฯ โอวาทตฺถายาติ โอวาทยาจนตฺถายฯ

ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

โอวาทูปสงฺกมนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อารามวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. คพฺภินีวคฺโค

1-2. คพฺภินีอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฐมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ถเน ภวํ ถญฺญํ, ขีรํฯ ยํ ปาเยตีติ ยํ ทารกํ ปาเยติฯ

คพฺภินีอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปฐมสิกฺขมานสิกฺขาปทวณฺณนา

ปทภาชเน วุตฺตนเยนาติ ‘‘ปาณาติปาตา เวรมณิํ ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมฺม สมาทานํ สมาทิยามิ…เป.… วิกาลโภชนา เวรมณิํ ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมฺม สมาทานํ สมาทิยามี’’ติ (ปาจิ. 1079) ปทภาชนสมีเป อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตนเยนฯ อิมา ปน ฉ สิกฺขาโย สฏฺฐิวสฺสายปิ ปพฺพชิตาย ทาตพฺพาเยว, น เอตาสุ อสิกฺขิตา อุปสมฺปาเทตพฺพาฯ

ปฐมสิกฺขมานสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. ทุติยสิกฺขมานาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ปทภาชเน วุตฺตา อุปสมฺปทาสมฺมุติ น ทินฺนา โหตีติ ปทภาชนสมีเป อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตา อุปสมฺปทาสมฺมุติ ญตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย น ทินฺนา โหติฯ

ปญฺจมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ทุติยสิกฺขมานาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-10. ทุติยคิหิคตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสวสฺสาย คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติํ ทตฺวา ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ อุปสมฺปาเทตุํ วฏฺฏติฯ

สตฺตมอฏฺฐมนวมทสมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ทุติยคิหิคตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

คพฺภินีวคฺโค สตฺตโมฯ

8. กุมาริภูตวคฺโค

1-5. ปฐมกุมาริภูตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สพฺพปฐมา ทฺเว มหาสิกฺขมานาติ คพฺภินิวคฺเค วุตฺตา ทฺเว สิกฺขมานาฯ ‘‘สิกฺขมานา’’อิจฺเจว วตฺตพฺพาติ สมฺมุติกมฺมาทีสุ เอวํ วตฺตพฺพาฯ ‘‘คิหิคตา’’ติ วา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ วา น วตฺตพฺพาติ สเจ วทนฺติ, กมฺมํ กุปฺปตีติ อธิปฺปาโยฯ

จตุตฺถปญฺจมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ปฐมกุมาริภูตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. ขียนธมฺมาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

วุฏฺฐาปนสมฺมุติยา ยาจิตายาติ อุปสมฺปทาสมฺมุติยา ยาจิตายฯ

สตฺตมฏฺฐมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ขียนธมฺมาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. โสกาวาสสิกฺขาปทวณฺณนา

อาคจฺฉมานาติ อาคจฺฉนฺตีฯ

โสกาวาสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อนนุญฺญาตสิกฺขาปทวณฺณนา

เตสํ อตฺถิภาวํ อชานนฺติยาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1163) เตสํ มาตาทีนํ อตฺถิภาวํ อชานนฺติยาฯ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐานนฺติ ยํ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ, ตํ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐานํฯ กถํ? อพฺภานกมฺมาทีสุ เกนจิเทว กรณีเยน ขณฺฑสีมายํ นิสินฺนา ‘‘ปกฺโกสถ สิกฺขมานํ, อิเธว นํ อุปสมฺปาเทสฺสามา’’ติ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ วาจโต สมุฏฺฐาติฯ ‘‘อุปสฺสยโต อุฏฺฐาย อุปสมฺปาเทสฺสามี’’ติ วตฺวา ขณฺฑสีมํ คจฺฉนฺติยา กายวาจโต สมุฏฺฐาติฯ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ปณฺณตฺติํ ชานิตฺวา วีติกฺกมํ กโรนฺติยา วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติฯ อนนุชานาเปตฺวา อุปสมฺปาทนโต กิริยากิริยํฯ

อนนุญฺญาตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ปาริวาสิกสิกฺขาปทวณฺณนา

ทารุณนฺติ ปาปํฯ ปติมาเนนฺตนฺติ โอโลเกนฺตํฯ

ปาริวาสิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อนุวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกนฺตริกนฺติ เอเกน วสฺเสน อนฺตริกํ กตฺวาฯ

อนุวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. เอกวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

มาติกายํ เอกํ วสฺสํ ทฺเวติ เอกนฺตริเก เอเกกสฺมิํ สํวจฺฉเร ทฺเวฯ เอกนฺตริกํ วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อิมสฺมิํ วสฺเส เอกํ, ปุน เอกนฺตริกํ เอกนฺติ ทฺเว วุฏฺฐาเปนฺติยา อนาปตฺติฯ

เอกวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุมาริภูตวคฺโค อฏฺฐโมฯ

9. ฉตฺตุปาหนวคฺโค

1-2. ฉตฺตุปาหนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

วุตฺตลกฺขณํ ฉตฺตนฺติ ‘‘ฉตฺตํ นาม ตีณิ ฉตฺตานิ – เสตจฺฉตฺตํ, กิลญฺชจฺฉตฺตํ, ปณฺณจฺฉตฺตํ มณฺฑลพทฺธํ, สลากพทฺธ’’นฺติ (ปาจิ. 1181) เอวํ ปทภาชเน วุตฺตลกฺขณํ ฉตฺตํฯ ตาทิสํ ฐานํ ปตฺวาติ คจฺฉกทฺทมาทีสุ ตํ ตํ ฐานํ ปตฺวาฯ

ฉตฺตสฺเสวาติ กทฺทมาทีนิ ปตฺวา อุปาหนา โอมุญฺจิตฺวา ฉตฺตสฺเสว ธารณํฯ อุปาหนานํเยว วาติ คจฺฉาทีนิ ทิสฺวา ฉตฺตํ อปนาเมตฺวา อุปาหนานํเยว ธารณํฯ

ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ฉตฺตุปาหนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-5. สงฺฆาณิอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สงฺฆาณินฺติ กฏิยํ อนุภวิตพฺพํ อาภรณํฯ เตนาห ‘‘ยํ กิญฺจิ กฏูปค’’นฺติฯ

จตุตฺถปญฺจมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สงฺฆาณิอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. วาสิตกสิกฺขาปทวณฺณนา

คนฺธวาสิตเกนาติ คนฺธปริภาวิเตนฯ

วาสิตกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. ภิกฺขุนิอุมฺมทฺทาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

คิลานายาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1208) อนฺตมโส มคฺคคมนปริสฺสเมนาปิ อาพาธิกายฯ อาปทาสูติ โจรภยาทินา สรีรกมฺปนาทีสุฯ

อฏฺฐมนวมทสเมสุ กิญฺจิ วตฺตพฺพํ นตฺถิฯ

ภิกฺขุนิอุมฺมทฺทาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. อนาปุจฺฉาสิกฺขาปทวณฺณนา

อุปจารํ สนฺธายาติ สมนฺตา ทฺวาทสหตฺถูปจารํ สนฺธายฯ

อนาปุจฺฉาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ปญฺหาปุจฺฉนสิกฺขาปทวณฺณนา

อโนทิสฺสาติ ‘‘อมุกสฺมิํ นาม ฐาเน ปุจฺฉามี’’ติ เอวํ อนิยเมตฺวา เกวลํ ‘‘ปุจฺฉิตพฺพํ อตฺถิ, ปุจฺฉามิ, อยฺยา’’ติ เอวํ วตฺวาฯ

ปญฺหาปุจฺฉนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ